Schiticchi e pinitenzi

Quannu lu cristianesimu vinciu
mittennu fini a lu munnu paganu,
lu sciacchitanu assai ni suffriu,
picchì ‘un ci dispiaci ddu cultu stranu,
ddi rriti a la natura collegati,
fatti di baccanali e scampagnati.

‘N agnidduzzu a Diana cacciatrici,
‘na libagioni ricca pi Minerva
e cu la scusa di li sacrifici,
finia sempri a schiticchiu mmezzu all’erva.
Di tannu a Sciacca, festi e religioni
rimanu tutti cu costipazioni.

Pi manciari nun mancanu occasioni,
ogni simana c’è ‘na ricorrenza:
festi civili, santi in prucissioni,
soffri sulu cu havi inappetenza.
Si, picchì semu attenti a lu dittatu
e p’ogni festa c’è un piattu appropriatu.

Cu l’almanaccu appena spignatu,
già princiamu li divertimenti;
ognuno sonna un annu furtunatu,
chinu di gioi e senza patimenti.
Ma si lu voi cchiù riccu e cchiù massaru,
cumincia cu linticchi e baccalaru.

Scausu, devotu, a diunu e mutu,
ncoddu ‘na ntoccia di mezzu cantaru,
nun c’è cristianu chi nun fa lu ‘utu
a la Maronna lu primu di frivaru;
ca prea cu fidi e addumanna la grazia,
cu già la riciviu e La ringrazia.

Lu iornu appressu è ancora festa ‘ranni,
cunnucemu la Matri chi ni vadda,
la marina si ni va canni canni
ch’avi l’anuri di purtalla a spadda.
Puru l’arma cchiù misira e cchiù dura,
virennula senti l’abbattatura.

Ma dura picca la commozioni,
picchì ni piaci puru lu scialari
e nun ni manca certu l’occasioni,
avvicinannusi cannalivari.
Damu sfou a la cuntintizza,
esagerannu a chiacchiari e sasizza.

In Quaresima semu l’unnumani,
iornu di orazioni e pintimentu.
A Sciacca semu boni cristiani,
ma nun ni piaci lu spuniamentu;
perciò, pigghiamu la carni arristata
e ci ‘ntrummamu n’autra schiticchiata.

Pi San Giuseppi, è usanza affirmata,
a S. Micheli comu a lu quarteri
si pripara ‘na ricca taulata
chi si la sonna lu mugghi cavaleri.
Lu cchiù riccu manciari mai pinsatu
supra dda taula veni purtatu.

Li mmitati, cu l’occhi sbarrachiati,
sirvuti comu principi e regnanti,
sunnu li puureddi sfortunati
chi p’un iornu si scordanu li stenti.
Però lu cori si strinci a pinsari
chi di rumani un annu hannu ‘aspittari.

Lu frummentu agghigghiatu, arummiratu,
‘ntrizzatu a cruci ‘nta lu laureddu,
dintra li chesi cu cura cunzatu,
ni rici chi la Pasqua è già a purteddu.
Tutti riunamu a lu venniri e santu,
emu a la cruci e dda finisci a chiantu.

‘Ngustiati, ni sapemu cunsularu,
sapemu rari mmestu a li pinseri:
ova, farina e subitu a ‘mpastari,
pi fari pignulata e cannileri:
‘ntantu l’abitu novu è quasi prontu,
pi ‘nsaiarlu lu iornu di lu ‘ncontru.

E datu chi tanta tinta nun finiu,
vistu lu versu ch’avi pigghiatu
e chi lu Signiruzzu allivisciu,
lu sciacchitanu si senti rinatu;
ci torna lu pitittu e prianneddu
si fa Pasqua e Pasquetta cu l’agneddu.

Ni pigghia arora la malinconia
e diventa ‘rausu a suppurtari
quannu la Pasqua cari primintia:
un misi chinu chinu a travagghiari!
Poi viri russu: la liberazioni!
E nun ti perdi certu l’occasioni.

Tutti in campagna, ‘ranni e picciliddi,
lu suli già chi principia a quariari:
cu cogghi nespuli, cu favi viddi,
cu cerca mennuli di scunnicchiari.
Tra li troffi di maiu e paparina
c’è già la prima seppi chi camina.

Lu primu maiu si torna a scampagnata:
pani, caccocciuli e sardi ‘nta li sporti.
L’anzianu pensa a l’ebbica passata,
quannu ‘nciurati eranu li porti
cu manati di maiu e cu curuni
pi bona sorti e… qualchi sciddicuni.

Risuddi sicchi e pupi di pagghia,
vampati tanti di fari ‘mpressioni
cu ‘na fumata chi ‘nta l’aria quagghia,
ni ricinu ch’è già l’Ascensioni.
Viva la santa Sceusa! e satamu;
e spissu capita chi n’abbruciamu.

E’ festa tanta pi omini e armali:
si, picchì puru becchi e picureddi,
scechi e vistiola dunanu un signali,
vistennusi cu scocchi e ciancianeddi.
Certu però, datu lu gaudiu magnu,
ci avissiru pututu fari un bagnu.

Dda supra la muntagna chi fumia,
tra maggiu e giugnu San Caloriu chiama;
lu sciacchitanu si metti a la via,
picchì lu prutitturu soi ama.
Metti a filagnu machini e mutura
chi prima d’arrivarici scura.

Autri tempi quannu d’ammatina,
viola viola e c’un preu tantu,
‘mpapariddatu e cu la ciatatina,
assummava a li peri di lu santu.
A Iddu ognunu s’arraccumannava
e un ciuri di ‘inestra ci purtava.

A cori chinu e la cuscenza a postu,
di cursa poi si ni ia sutta li pini,
p’accaparrarisi lu mugghi postu
e dava funnu a li sporti chini.
Tra quattru pini chiusi cu li cutri,
la panza si inchia quantu un utri.

Comu un vecchiu patruni di paranza,
a prua, a l’additta, facci a lu ventu,
San Petru pi lu mari soi avanza
e ci va appressu un populu cuntentu.
‘Ntantu lu ciauru di lu pisci frittu
ti pigghia ‘n testa e ti apri lu pitittu.

Lu zu Ntoni di mari scumpatenti
un giru cu la varca vosi fari;
la passiata era ancora a nenti
e lu stomacu si ‘ntisi trubbuliari.
A la murata di cussa s’affacciau,
apriu la vucca e ‘a cascia ci vulau.

Cu si ni va ‘ncampagna a villeggiari
e sutta li carrubbi s’arricria,
cu accannatu si va ghetta a mari,
ma tutti a lugliu chiuremu putia.
Tra un ave, un amen e un dominu vobiscu
puru li santi restanu a lu friscu.

Ogni primu d’austu pensu a quannu
chi appi fora r’ora dda pinsata
di farimi zitu e mè nannu:
“ricordati, la zita va spignata!
Pigghia un carrettu di muluna d’acqua
e ogni malauriu ti lu stracqua”.

Bona finiu! Foru li muluna?
Ma di quannu st’usanza di pirdiu,
pi tanti matrimoni ‘un c’è fortuna:
la festa a du’ tri misi già spiddiu.
Perciò d’ora in avanti ‘un lu scurdati,
chi costanu cchiù cari l’avvocati.

Settemmiru è già quasi finutu
e mmezzu a li putii c’è muvimentu;
un quarteri p’un annu addurmisciutu,
ddu iornu pari chi nunn’avi abentu.
Sciaveriu chiama a corpi di campani
di rintra li cuttigghi li viddani.

Gesu, chi misi bruttu, pestucata!
Lu pinseri d’ottuviru sdisola;
nun c’è mancu ‘na festa cumannata,
poi, pi cucucciu, principia la scola!
Comu si fa a passari sta nuttata?
Chi ni riciti di ‘na schiticchiata?

Arrifrisca lu tempu, simmulia,
si senti di castagni un ciauru forti;
lu pasticceri travagghia cu maistria
pi priparari li cosi di morti:
pupi di zuccaru e marturana
chi a talialli l’occhiu s’alliana.

“Va itivi a curcari chi li morti
su’ ghiunti già a la porta Palermu”
L’abbanniaturi già lanciau lu bannu
e nun si viri cchiù un picciottu a smannu.
Ognunu stu dittatu havi a seguiri,
si riala di li morti voli aviri.

Sutta li cuttunini finta fannu
di dormiri già tutti a sonnu nchinu;
vulissiru canusciri lu nannu,
virillu p’un mumentu di vicinu.
Ma pi lu sonnu già la testa appuzza,
dicennu ‘na priera pi dd’armuzza.

Nun sugnu nicu, sugnu attimpateddu,
ma a li morti, lu vogghiu cunfissari,
mi curcu prestu, l’aricchi ‘mpinneddu,
facennu finta di runfuliari.
L’occhi a la porta, ‘ngattatu, ad aspittari,
pi sentiri a me patri ranciuliari.

L’unnici di novembri è S. Martinu,
chiddu di lu mantellu, u’ cavaleri,
chi ni rici chi già lu mustu è vinu
e va sazzatu lu primu biccheri.
Ma a panza leggia versu sutta spinci;
fu p’assuppari chi mmintamu i sfinci.

N’autru annu ni stamu scucciannu
e la partenza è giustu salutari,
anchi picchì nun fu poi tantu strammu,
puru si tutti ‘un potti accuntintari.
Cuminciamu perciò la maschiata
l’ottu dicembri cu l’Ammaculata.

La sira già si principia a iucari
cu l’amici cchiù stritti e li vicini;
la matri ranni, mmeci di tirari,
pensa a Natali e a li cosi chini.
Ma prima ancora c’è Santa Lucia
e iornu tririci fa la cuccia.

Frummentu e ciciri vennu munnati,
mmiscati, misi a moddu, poi ‘udduti;
cu vinu cottu e zuccaru cunzati,
pi divozioni a taula sirvuti.
Ddu iornu nun si tocca pasta e pani,
si l’occhi vo’ savaritilli sani.

Farina,zuccaru e ficu sicchi,
ammuneca e mennula pistata,
saimi, mandarini e diavulicchi;
è tempu ora di li cuccidata.
“Abbunnati però l’avemu a fari!
‘Nca, quattru a me cummari ‘un ci l’ha dari?

‘Nturnu a li scannatura attinticati,
cu ‘mpasta, cu caddia, cu pizzia,
cu arrimina li ficu macinati
e si licca lui tu e cu camia.
Lu ventu fora rufulia forti
e si ‘nfila d’’i ‘ngagghi di li porti.

Ma nun c’è friddu si si’ ‘n cumpagnia;
c’è l’anficedda ruci di lu furnu
e c’è l’affettu chi da calura
di cu ti voli beni e ti sta ‘nturnu.
Li picciotti assittati a ‘u bancareddu
ucìanu iuciannu a scicareddu.

Cu sti festi e l’autri chi ‘un vi rissi
lu sciacchitanu nun si po’ annuiari.
Quannu ‘un ci su’ schiticchi, ci su missi,
quannu ‘un diuna, un porcu havi scannari.
Si, picchì ccà ognuno havi crianza:
l’anima cura, ma nun s’ ‘a scorda ‘a panza.

di Nino Pumilia
_____

La poesia “Schiticchi e pinitenzi” si è classificata tra le finaliste della sezione delle poesie a tema libero in dialetto del Premio Nazionale di Letteratura e Poesia “Vincenzo Licata – Città di Sciacca”, Edizione 2009.

spacer

Leave a reply